Ο Δεκέμβριος είναι ο δωδέκατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου με διάρκεια 31 μέρες. Ήταν ο δέκατος μήνας του αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου και όταν μετακινήθηκε στη δωδεκάτη θέση δεν άλλαξε το όνομα του. Στην αρχαία Ρώμη γιορτάζονταν από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου τα Σατουρνάλια, προς τιμήν του θεού (Κρόνου) μυθικού βασιλιά του Λατίου. Στις 7 ημέρες που διαρκούσε τελούνταν θυσίες, γίνονταν συμπόσια και ανταλλάσσονταν δώρα. Μέσα σε ατμόσφαιρα γενικής ευθυμίας παραμεριζόταν κάθε κοινωνική διάκριση, σταμάταγαν οι δίκες, τα μαθήματα και οι πολεμικές επιχειρήσεις, αμνηστεύονταν οι κρατούμενοι, οι δούλοι εξισώνοντν με τους κυρίους τους και κατ’ εξαίρεσιν, έπαιρναν μέρος μαζί τους στα τυχερά παιχνιδια που οργίαζαν εκείνο το διάστημα. Στις 25 Δεκεμβρίου γιορτάζονταν τα Βρουμάλια ή Μπρουμάλια, τα γενέθλια του Μίθρα, του αήττητου Ήλιου.
Στην αρχαία Αθήνα, το μήνα Μαιμακτηριώνα που αντιστοιχεί με τον Δεκέμβριο, εκτός από τα Πόμπαια που η ημερομηνία τους είναι άγνωστη, δεν υπήρχαν άλλες γιορτές. Άλλωστε το κρύο του χειμώνα δεν επέτρεπε ούτε γιορτές στην ύπαιθρο ούτε και συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου και της Βουλής.
Στο Βυζάντιο, τα Βρουμάλια άρχιζαν στις 24 Δεκεμβρίου και διαρκούσαν ως τις 17 Ιανουαρίου, 24 μέρες δηλαδή, έτσι ώστε την πρώτη μέρα να γιορτάζουν όσοι το όνομα τους άρχιζε από Α, τη δεύτερη όσοι το όνομα τους άρχιζε από Β, κ.ο.κ. μέχρι να τελειώσει το αλφάβητο. Τις μέρες αυτές οι αυτοκράτορες πρόσφεραν δώρα σε φίλους, συγγενείς και προσωπικό των ανακτόρων. Τις γιορτές αυτές κατάργησε επίσημα η Σύνοδος της Ρώμης το 743 μ.Χ. αλλά διατηρήθηκαν στη μνήμη του λαού μέχρι το 12ο αιώνα, μαζί με πολλές άλλες παγανιστικές γιορτές του Δεκεμβρίου.
Τα ονόματα που έδωσε ο λαός μας στο Δεκέμβριο έχουν σχέση με πολλές θρησκευτικές εορτές που υπάρχουν σε αυτόν τον μήνα. Έτσι αποκαλείται Αη-Νικολιάτης ή Παππου-Νικόλας, αλλά και Νικολοβάρβαρα από τις γιορτές του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Βαρβάρας, κυρ-Λευτέρης από τη γιορτή του Αγίου Ελευθερίου στις 15, που χαρίζει καλή λευτεριά στις έγκυες.
Η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει από τις 22 Δεκεμβρίου και μετά, αλλά η παράδοση, πιο βιαστική λέει πως από της Αγίας Άννας στις 9, η μέρα παίρνει “ανάσα” ή “άνεση”. Του Αγίου Σπυρίδωνος στις 12, λένε πως η μέρα μεγαλώνει “ένα σπυρί”, δηλαδή λίγο λίγο μεγαλώνει και ότι αυτή η αύξηση γίνεται μια ολόκληρη ώρα τα Χριστούγεννα. Απ’ αυτό προέρχεται και η ρήση: “Χριστός γεννάται, ώρα γεννάται”.
Οι πιο κρύες μέρες του Δεκεμβρίου και ολόκληρου του χρόνου είναι τα Νικολοβάρβαρα. Τότε, στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στις 4, του Σάββα του ηγιασμένου στις 5 και του Αγίου Νικολάου στις 6, λένε πως: “Η Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο Σάββας σαβανώνει κι ο Νικόλας παραχώνει”. Ο λαός για να δείξει πόσο κοντινές και συνδεδεμένες είναι αυτές οι τρεις πρώτες γιορτές του μήνα έχει μια παροιμία: Άγιος Νικόλας φώναξε, Σάββας απολογήθη κι η Αγιά Βαρβάρα έτρεξε να πάει να λειτουργήσε”.
“Τα Νικολβάρβαρα κάνει νερά και χιόνια” λένε οι αγρότες και οι ναυτικοί συμπληρώνουν: “Τ’ Αη-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκες και τελώνια”.
Πάντως τα χιόνια δεν κάνουν πάντοτε κακό γι’ αυτό κι η παροιμία λέει: “Χιόνι του Δεκεμβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού”.
Ο Δεκέμβριος έχει σαν ορόσημο την 25η Δεκεμβρίου, ημέρα που η Εκκλησία μας όρισε, όχι τυχαία, να γιορτάζεται η Γέννηση του Χριστού. Ας μην ξεχνάμε ότι την ίδια ημερομηνία γιορτάζονταν και τη γέννηση του Μίθρα.
Πλήθος είναι τα έθιμα που τηρούνται ακόμα και σήμερα σε όλη την Ελλάδα την περίοδο του Δωδεκαημέρου, από την παραμονή της Γεννήσεως δηλαδή, μέχρι τα Φώτα που αγιάζουν τα νερά.
Προάγγελος αυτής της μεγάλης μέρας είναι τα κάλαντα. Παιδιά κρατώντας και χτυπώντας τρίγωνα για να φύγουν τα κακά πνεύματα, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα. Από τις πιο χαρακτηριστικές εθιμικές εκδηλώσεις των Χριστουγέννων είναι τα χοιροφάγια που σε μερικά μέρη παίρνουν θυσιαστικό χαρακτήρα. Πρόκειται για πανάρχαιο ρωμαϊκό έθιμο που συντηρήθηκες μέχρι τις μέρες μας.σι
Ιδιαίτερη φροντίδα δίνει κάθε νοικοκυρα στην κατασκευή του Χριστόψωμου, που είναι το σύμβολο της μεγάλης γιορτής. Θα το κόψουν τελετουργικά στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Από το κυρίαρχο στοιχείο των δοξασιών του Δωδεκαημέρου είναι οι καλλικάντζαροι. Μαύροι και άσχημοι, με μάτια κόκκινα, πόδια τραγίσια και σώμα τριχωτό, εκμεταλεύονται τις 12 ημέρες που ο Χριστός είναι αβάφτιστος και ανεβαίνουν επάνω στη γη για να μαγασίσουν, να τρομάξουν και να πειράξουν τους ανθρώπους.
Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δένδρου, μας ήρθε από τη Δύση. Οι Έλληνες τα Χριστούγεννα στόλιζαν μόνο ένα καραβάκι και με αυτό γύρναγαν και έλεγαν τα κάλαντα.
Είναι αμέτρητα τα έθιμα, οι γιορτές και οι τελετές που έχουν σχέση με τα Χριστούγεννα. Μαζί με τους ύμνους της εκκλησίας και τα δημοτικά τραγούδια, ένα στόχο έχουν: Να υπενθυμίσουν πως γεννήθηκε ο “ήλιος της δικαιοσύνης”, πως άλλη μια χρονιά έκλεισε τον κύκλο της και πως στο τέλος του μηνός άλλη μια χρονιά θα ξεκινήσει τον δικό της. Χρόνια πολλά και καλή χρονιά!