Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι ενέπνευσαν επίσης, δυο Γάλλους συγγραφείς – τους Ζαν Κοκτό με τη “Δαιμόνια Μηχανή” και τον Αντρέ Ζιντ (1869 – 1951) – ο τελευταίος με τον “Προμηθέα ελεύθερο δεσμώτη” ανατρέποντας τον αρχικό μύθο του έργου (τραγωδία) του Αισχύλου, προσδίδοντας του μια κωμική διάσταση. Ποιος είναι ο καμβάς της ιστορίας;
Αντρέ Ζιντ: Ο Προμηθέας άσχημα αλυσσοδεμένος (ακριβής μετάφραση)
Προμηθέας ελεύθερος δεσμώτης
Μία σάτυρα
Δεν θα μιλήσω για τη δημόσια ηθική, επειδή δεν υπάρχει. Επ’ αυτού όμως ένα ιστορικό ανέκδοτο: Όταν στην κορυφή του Καυκάσου, ο Προμηθέας αισθάνθηκε για τα καλά ότι οι αλυσίδες, οι σφήνες, οι ζουρλομανδύες, τα τείχη και άλλοι ενδοιασμοί τέλος πάντων, του δημιουργούσαν αγκύλωση, για ν’ αλλάξει στάση ανασηκώθηκε από την αριστερή πλευρά, τέντωσε το δεξί του χέρι και μεταξύ τέσσερις και πέντε η ώρα, μια μέρα του φθινοπώρου, κατηφόρισε το βουλεβάρτο που οδηγεί από την πλατεία Μαντλέν στην Όπερα. Διάφοροι επώνυμοι Παριζιάνοι πέρασαν σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον μπροστά από τα μάτια του. Πού να πηγαίνουν άραγε; αναρωτιόταν ο Προμηθέας, κι αφού κάθισε σ’ ένα καφέ μπροστά σ’ ένα ποτήρι μπίρα, ρώτησε: “Σερβιτόρε Πού πηγαίνουν;”
Ο Αντρέ Ζιντ έγραψε αυτή τη νουβέλα-διήγημα σε ηλικία 56 σε μια εποχή που ήδη είχε εμφανισθεί το ρεύμα του σουρεαλισμού στη Τέχνη - σαν μια γέφυρα του Συμβολισμού προς τον Σουρεαλισμό
Editions Gallimard – Blanche (Φεβρουάριος 1925)
Πράγματι, (mal enchainé) αφού τον συναντάμε στο Παρίσι, το 1899, έχοντας εγκαταλείψει τον Καύκασο και πως αυτός ο ερωτευμένος με τους ανθρώπους δεν χρειάζεται αλυσίδες. Ερωτεύτηκε το όρνεο (που του κατέτρωγε τις σάρκες). Ελπίζει καθώς το τρέφει πως αυτό το αρπακτικό χωρίς φτερά στο λαιμό και στο κεφάλι που μοιάζει με μια (κακή) συνείδηση θα γίνει ο ωραίος αετός της προόδου, του Ιδανικού της Προσπάθειας μέσα σ’ ένα πλαίσιο αξιών που επικεντρώνεται στο σημείο πως ο καθένας πρέπει να έχει τον δικό του αετό. Αξία που γι’ αυτήν πέθανε ο φίλος του Δαμοκλής.
Τώρα στο φρέσκο χώμα του τάφου του ο Προμηθεύς επινοεί μια συζήτηση διαφορετική εντελώς από την πρώτη όπου εξυμνείτον ευτυχή θνητό που οδεύει για μια ευτυχία θεσπέσια μετά την ταφή του, καλώντας τους φίλους του να φάνε μαζί του τον αετό από τον οποίο έχει κρατήσει το φτέρωμα.
“Προμηθέας ελεύθερος” Germaine Brée Bryn Mawr College
Μόλις ο αναγνώστης καταπιαστεί με την ανάγνωση αυτού του έργου του Ζιντ, αισθάνεται άβολα. Βρίσκεται σε ένα αρχαϊκό γελοίο ανέκδοτο που δεν έχει να κάνει με την αισχυλιακή μεγαλωσύνη παρά μόνο με το όνομα. Το μικρό ανέκδοτο στην αρχή τελειώνει μαζί με το σοκ που προκαλεί στον αναγνώστη ότι ο Δίας και ο τραπεζίτης είναι το ίδιο πρόσωπο “ο παχύς κύριος”. Το αρχαϊκό σκηνικό εμφανίζεται ξανά αλλά τίποτε δεν θυμίζει την τραγωδία του Αισχύλου αναφορικά με το δράμα και της ανθρώπινης μοίρας.
Από τα πλέον οξυδερκή και ερευνητικά πνεύματα, ο Γάλλος συγγραφέας έγινε γνωστός ως μέλος του κινήματος του συμβολισμού αλλά και για τις αυτοβιογραφικές δημιουργίες του. Και ξεχώρισε για την ειλικρίνεια του, η οποία δεν κρύβεται ούτε στον λόγο του για τη βράβευση του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1947
Από εισαγωγή έκδοσης 2010
Η αίσθηση που προκύπτει από τα δύο ονόματα αναδύεται από τα γραφόμενα του Ζιντ και τον κοσμολογικό μύθο είναι ένα κράμα περιέργειας, σοβαρότητας, αναμονής, γέλωτα. Αυτή η παράξενη σύναξη προσώπων με τα οποία ο σερβιτόρος του καφέ αρέσκεται να φλυαρεί. Πλάι στον Δία, τον Προμηθέα ερχόμενοι από μακρυά από τον αρχαϊκό μύθο, ο μονόφθαλμος Κύκλωπας υπερασπιστής της πατρίδας του που γνωρίζει κάθε μαθητής λυκείου από τα λατινικά, ο Δαμοκλής με το διάσημο σπαθί του πρόσωπα ημι-ιστορικά, ημι-παραδειγματικά. Τέλος ο ΄Τίτυρος και η Ανζέλ, ο παίκτης του αυλού Μοελιμπέ συγκάτοικος του στις Ωδές του Βιργιλίου.
Η ωμή εξιστόρηση, το διφορούμενο του ντεκόρ, αυτό το παράξενο καφέ στη λεωφόρο που οδηγεί από τη πλατεία Μαντλέν στη πλατεία Όπερας, η ισχνότης των χαρακτήρων που ως τώρα τοποθετούσαμε σε ευρύτερες αποστάσεις περισπούν τον αναγνώστη αποπροσανατολίζοντας τον.
Που στοχεύει λοιπόν η φανταστική εξιστόρηση του Ζιντ που αρχικά την ονόμασε μυθιστόρημα χωρίς τίποτε να εξηγήσει παρά αργότερα το μόνο που πρόσθεσε ότι τίποτε δεν είχε αλλάξει σ’ αυτήν.
Κατ’ αρχήν όλα τα πρόσωπα συμμετέχουν στην αναφορά για την έννοια “αρχές”. Τι είναι αυτή η αναφορά για τις “αρχές”; Κύριοι τολμώ να πω πως κάθε αναφορά για τις αρχές είναι μια παραδοχή της ιδιοσυγκρασίας διότι εκεί που λείπουν οι αρχές εκδηλώνεται η ιδιοσυγρασία (ταμπεραμέντο).
Πράγματι γιατί ο Προμηθεύς παροτρύνει τους ανθρώπους να έχουν έναν αετό; Γιατί ο ίδιος έχει έναν αετό. Γιατί ο Δίας επιτρέπει μια χαριστική πράξη; Γιατί έτσι είναι ο χαρακτήρας του. Γιατί ο Κυκλωπας και ο Δαμοκλής ενεργούν στην χαριστική πράξη του Δία; Γιατί έτσι είναι ο χαρακτήρας τους.
Γιατί ο Κυκλωπας και ο Δαμοκλής ενεργούν στην χαριστική πράξη του Δία; Γιατί έτσι είναι ο χαρακτήρας τους – να δημιουργούν δεσμούς αιτίας αποτελέσματος στον κόσμο των φαινομένων. Οι Παριζιάνοι που είδαν το πρωί τον άντυτο Μελιμπέ που πάει στη Ρώμη ακολουθώντας την Ανζέλ, πιάνουν το βράδυ την εφημερίδα που γράφει γι’ αυτό ακριβώς το γεγονός. Όλοι οι χαρακτήρες είναι δεδομένοι του γεγονότος. Οι σχέσεις τους είναι αυτές που ο Ζιντ τους προσέδοσε. Ο Προμηθεύς είναι μια αυθαίρετη αναγκαιότητα σαν φιγούρα γεωμετρική. “Το έργο του καλλιτέχνη” έλεγε την εποχή εκείνη ο Ζιντ, “είναι ένας συμπαγής μικρόκοσμος, παράξενος, όπου εντούτοις, όλη η περιπλοκότητα της ζωής συντίθεται μέσα του”.
Αντρέ Ζιντ 1950: Πέρασα με τον Σοπέν περισσότερες ώρες απ' όσες πέρασα με οποιονδήποτε άλλον στη ζωή μου
Διευκρινίσεις : Α΄έκδοση 1925 Συλλογή 3 διηγημάτων (Τέλματα /Paludes, Ο Προμηθέας ελεύθερο δεσμώτης /Le Prométhée mal enchainé, Ο Γκρινιάρης /Le Grincheux) – Αντρέ Ζιντ /André Gide γ.Παρίσι 1869 θ. Παρίσι 1951 – Νόμπελ Λογοτεχνίας 1947.
Παραλειπόμενα: Ο ρόλος του Διαβόλου στο έργο του Ζιντ
