Σεπτέμβρης η εποχή των σταφυλιών
Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου και ο πρώτος του φθινοπώρου. Στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν στην αρχή έβδομος (SEPTEM). Από εκεί προέρχεται και το όνομα του. Όταν αργότερα μετακινήθηκε στο ημερολόγιο, δεν άλλαξε όνομα όπως ο (QUINTILIS) και ο (SEXTILIS) που μετονομάστηκαν σε Ιούλιο και Αύγουστο αντίστοιχα.
Τον μήνα αυτό στην αρχαία Ρώμη γιορταζόταν ο JUPITER, ο Ζευς πατήρ, θεός του ουρανού και της θύελλας. Ο εορτασμός γινόταν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια, με δημόσιο ιερό συμπόσιο, με θεάματα και αγώνες. Η 1η Σεπτεμβρίου ήταν για τους Ρωμαίους σαν Πρωτοχρονιά. Την ονόμαζαν INDICTIO (Ινδικτώνα) που σημαίνει κατανομή των φόρων. Αυτό το μήνα είχαν πια συγκεντρωθεί όλα τα εισοδήματα και το κράτος όριζε τι θα πλήρωνε ο καθένας.
Στην αρχαία Αθήνα αυτόν τον μήνα που αντιστοιχούσε με τον Μεταγειτνιώνα, οι μεγαλύτερες γιορτές ήταν τα Μικρά και τα Μεγάλα Ελευσίνια, καθώς και τα Μυστήρια προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης. Τα Μεγάλα Ελευσίνια γίνονταν “πεντετηρικώς” (το δεύτερο έτος των Ολυμπιάδων) και τα Μικρά “τριετηρικώς” (το πρώτο και το τρίτο έτος των Ολυμπιάδων). Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τα Ελευσίνια γιατί οι μυημένοι έπαιρναν όρκο σιωπής. Έχουμε βάσιμες πληροφορίες όμως ότι η μύηση δεν ήταν κάποια διδασκαλία, αλλά μια αναπαράσταση της αρπαγής της Κόρης από τον Πλούτωνα, της αναζήτησης της από τη Δήμητρα και της επανόδου της Κόρης από τον Άδη στο φως.
Στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. καθιερώθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους, η 1η Σεπτεμβρίου, κατά την οποίαν ετελείτο ειδική λειτουργία η “Ακολουθία της Ινδίκτου”. Η Ανατολική εκκλησία εξακολουθεί μέχρι σήμερα να εορτάζει την αρχή του εκκλησιαστικού έτους το Σεπτέμβριο.
Ο μήνας αυτός έχει πολλές προλήψεις. Έτσι σε ορισμένα μέρη θεωρείται η 1η Σεπτεμβρίου “ημέρα του Χρονογράφου” καθώς πιστεύεται πως τη μέρα αυτή ο Χάροντας γράφει στο τεφτέρι του όσους θα πεθάνουν κατά τη διάρκεια του χρόνου. Για να εξορκίσουν το Χάροντα, τη μέρα αυτή σπάνε ρόδια στην είσοδο των σπιτιών. Στην Κρήτη κάνουν μαντική: Παίρνουν ένα καρύδι από την παραμονή, το αφήνουν στην ταράτσα να το δούνε τα άστρα και το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου το σπάνε. Αν βγει ολόκληρο σημαίνει ότι θα είναι γεροί όλο το χρόνο.
Ο Σεπτέμβριος έχει πολλές ονομασίες όπως Ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια, Τρυγομηνάς ή Τρυγητής λόγω του τρύγου, Αη-Νικήτας από την γιορτή του Αγίου Νικήτα και βέβαια Σταυριάτης, Σταυρίτης και Σταυρός από την μεγάλη γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού.
Αυτή την εποχή οι βροχές είναι και καλές και κακές. Καλές γιατί: “Αν ίσως βρέξει ο τρυγητής χαρά στον τυροκόμο” και κακές γιατί: “Του Σεπτέμβρη οι βροχές πολλά καλά μας φέρνουν”. Για τους αγρότες ξεκινάνε οι εργασίες για το όργωμα και τη σπορά. Όπως λένε στην Κρήτη: “Τον Σεπτέμβρη στάρι σπείρε και σε πανυγήρι σύρε”.
Αλλά η κυριότερη ασχολία είναι ο τρύγος. Γι’ αυτό λέγεται και Τρυγητής. “Του Σεπτέμβρη τα σταφύλια του Οκτώβρη τα κυδώνια” που λέει η παροιμία. Οι τρυγητάδες ξεκινούν απ’ τα χαράματα για τα αμπέλια μαζί με φίλους και γείτονες που θα βοηθήσουν. Αποφεύγουν να τρυγήσουν Τρίτη και Παρασκευή και προσέχουν να μην τελειώσουν Σάββατο. Υπάρχει και σχετική παροιμία: “Την Τρίτη και Παρασκευή τ’ αμπέλι μην τρυγήσεις”. Τα σταφύλια τα μεταφέρουν με κοφίνια στα πατητήρια, τα πατάνε και τον μούστο τον βάζουν σε καθαρά βαρέλια. Μετά το πάτημα και τη μεταφορά του μούστου αρχίζει το γλεντοκόπι. Έτσι λένε: “Τον Σεπτέμβρη που τρυγούνε, δέκα στείρα καταλιούνε”.
Η μεγαλύτερη γιορτή του Σεπτεμβρίου είναι αυτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14. Σύμφωνα με την παράδοση η Αγία Ελένη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου έψαχνε να βρει το Σταυρό και όταν είδε ένα βασιλικό που φύτρωνε δίπλα του κατάλαβε ότι ήταν του Χριστού και τον ύψωσε. Γι’ αυτό τον λόγο ανήμερα στην γιορτή, κόβουν βασιλικούς ή φέρνουν γλάστρες με βασιλικούς στην εκκλησία και τους μοιράζουν στο εκκλησίασμα. Οι πιστοί κρατάνε αυστηρή νηστεία του Σταυρού γιατί είναι “σταυρωμένη μέρα” σαν την Μεγάλη Παρασκευή.
Τη μέρα της γιορτής αυτής σε πολλά μέρη αρχίζουν οι γεωργοί τις προετοιμασίες για τη σπορά. Κατεβάζουν απ’ το εικονοστάσι τα στάχυα του θερισμού που τα είχαν κάνει σταυρό, τα τρίβουν, παίρνουν το σπόρο και τον ανακατεύουν μαζί με αυτόν που προορίζουν για τη σπορά. Τον πηγαίνουν στην εκκλησία και ο ιερέας διαβάζει ειδική ευχή. Υπάρχει και η ανάλογη παροιμία: “Του Σταυρού σταύρωνε και δένε” γιατί την εποχή αυτή σταματούσαν τα ταξίδια με ιστιοφόρα. Γενικότερα η γιορτή της Υψώσεως αποτελεί σημαντικό χρονικό όριο, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά σε ένα φυσικό όριο του ηλιακού έτους, σε μια κρίσιμη καμπή της πορείας του ήλιου, τη φθινοπωρινή ισημερία.
Ζωγραφικό έργο: Γιώργος Ρήγας (1921 – 2014) paletaart.wordpress.com